Schnabbels

Botwinnik en Flohr in Hilversum

De net onttroonde wereldkampioen en een van zijn belangrijkste rivalen kwamen in 1963 simultaan spelen in Hilversum. HSG hoefde daar niets voor te doen, de simultaan maakte deel uit van de fameuze V&D-karavaan.

Bedenker van de jaarlijkse seances was Berry Withuis, geboren in 1920 en een van de belangrijkste mensen in de Nederlandse schaakgeschiedenis. Withuis, journalist bij het communistische dagblad De Waarheid, richtte in 1956 een speciale persdienst op voor het WK-kandidatentoernooi in Amsterdam. In 1957 deed hij dat bij het zonetoernooi in Wageningen, in 1959 begon hij bij het Hoogovenstoernooi en in 1961 was hij medeoprichter van het IBM-toernooi. Ook was hij perschef bij Nederlandse kampioenschappen. Hij zorgde ervoor dat journalisten partijnotaties en verslagen kregen, terwijl het KNSB-bestuur eerder nog dacht dat er op partijen copyright rustte.

Zijn rol ging echter veel verder. Withuis bemoeide zich met de organisatie van alle toernooien, legde contacten met buitenlandse grootmeesters en was actief betrokken bij het uitnodigingsbeleid. Eigenlijk voerde hij de functie uit van toernooidirecteur, maar zo wilde hij zich niet noemen. Je kunt Withuis goed vergelijken met Jeroen van den Berg, die zich bij het Hoogovenstoernooi (nu Tata) opwerkte van bordenjongen via perschef tot toernooidirecteur.

Withuis’ levensopvatting als communist weerhield hem ervan de hoogste eer op te strijken. Hij liet zich zelfs niet betalen, want hij kreeg al een salaris van zijn krant. Hij had zonder meer ooit moeten worden benoemd tot erelid van de KNSB, maar ook dat hield hij beslist tegen. Withuis hield deze rol bij diverse toernooien 35 jaar vol.

De door V&D gesponsorde simultaanseances bedacht Withuis natuurlijk in de eerste plaats als evenement voor schaakliefhebbers, maar ook om schnabbels te regelen voor vooral buitenlandse grootmeesters. Geldprijzen bij toernooien waren niet bijzonder hoog, startgelden waren ook bij lange na niet vergelijkbaar met nu. De communist Withuis bedacht dat de arme schakers wel geld konden halen bij het grootkapitaal.

De V&D-seances werden georganiseerd voorafgaand aan of volgend op het Hoogovenstoernooi. Het is niet terug te vinden wanneer ze begonnen, maar ze bestonden in elk geval al in 1957. De seance in Hilversum in 1963 was niet georganiseerd voor toppers van Hoogovens. De 52-jarige Mikhail Botwinnik was met tussenpozen wereldkampioen van 1948 tot 1963. De toptijd van de 55-jarige Salo Flohr lag iets verder terug, hij was in de jaren dertig een van de belangrijkste kandidaten om wereldkampioen Alexander Aljechin op te volgen.

De twee speelden van 11 tot en met 16 december 1963 mee in de GAK-zeskamp in Amsterdam. In het kantoor van deze bedrijfsvereniging namen ze het op tegen de Nederlandse toppers Bouwmeester, Donner, Kuijpers en Van Scheltinga, die in die volgorde op de derde tot en met zesde plaats eindigden. Hoger was natuurlijk niet haalbaar.

Voor 28 december had Withuis nog een schnabbel geregeld voor Botwinnik. Voor de VARA-televisie speelde hij een blindpartij tegen Max Euwe, met 10 minuten bedenktijd per persoon. De partij eindigde na 26 zetten in remise. Volgens het bondsblad meldde ‘een bekend dagblad’ dat de partij niet echt gespeeld was, maar de redactie bewees met de partijnotatie dat dat toch echt het geval was.

De partij bij de VARA was voor Botwinnik een tussendoortje tussen de V&D-karavaan, die van 18 december tot en met 6 januari werd gehouden in tien steden. Behalve Botwinnik en Flohr, die er alle tien keer bij waren, deden daar in wisselende samenstellingen veertien Nederlanders aan mee: de grootmeesters Euwe en Donner, elf andere topspelers en Withuis zelf. In de hele tournee werden 1615 partijen gespeeld. In Hilversum op 20 december waren dat er 141. Naast de twee Russen traden Kick Langeweg, Frans Henneberke en Berry Withuis in het strijdperk. Met z’n vijven boekten ze 110 overwinningen, 20 remises en 11 nederlagen.

De in het filmpje genoemde jeugdspelers Jack Benedictus en Paul de Laat maakten later geen furore meer. Dick van der Lijn, de enige speler die van Botwinnik won, wel. Hij was net twee keer kampioen van de Stichts-Gooise Schaakbond geworden en werd dat later nog twee keer. Hij speelde jarenlang in de hoofdklasse voor BSG (Bussum).

Johan Hut