Oud tegen jong in de televisiestudio

Het vijftigjarig bestaan van de AVRO en het honderdjarig bestaan van de KNSB vormden de aanleiding voor een bijzonder evenement: een reprise van het roemruchte AVRO-toernooi van 1938. Het vond plaats in juni 1973 in de eigen studio in Hilversum.

AVRO-voorzitter M.J. Keyzer noemde het in het toernooiboek ‘een van de hoogtepunten van de gouden jubileumviering’. KNSB-voorzitter J.W. Ruth: “Het staat voor de KNSB vast, dat deze krachtmeting de toch al zo imponerende groei van het Nederlandse schaakleven een grote impuls heeft gegeven.”

Een enorme groei kenden de Nederlandse schaakclubs inderdaad, wat vooral te danken was aan de enorme publiciteit ronde de WK-match Fischer-Spasski een jaar eerder. Het toernooi van 1938 ging tussen de sterkste acht schakers ter wereld. Dat was in 1973 veel te hoog gegrepen, maar er werd wel een andere parallel gevonden: de deelnemers waren vier vertegenwoordigers van de gevestigde orde (Efim Geller, Boris Ivkov, Lev Poloegejevski en Laszlo Szabo) en vier hemelbestormers (Ulf Andersson, Ljubomir Ljubojevic, Gyula Sax en Jan Timman).
In 1938 eindigden de jongeren op de eerste drie en een gedeelde vierde plaats. Deze keer was het omgekeerd: de routiniers Geller en Szabo eindigden bovenaan met 9,5 uit 14. Ljubojevic was een punt daarachter de beste jongere, Andersson werd twee punten daarachter vierde. Timman was bijna net zo oud als Ljubojevic en Andersson, maar bereikte de wereldtop iets later. Met vier punten werd hij afgetekend laatste, hij won alleen een partij van Poloegajevski. Die was kennelijk niet in vorm. Een citaat uit het bondsblad: “Er werden in de partijen talrijke ernstige fouten gemaakt, waarvan een niet gering aantal op rekening van Poloegajevski kwam.”

Het toernooi in Hilversum werd niet georganiseerd door HSG, maar door vertegenwoordigers van de AVRO, de KNSB en de in schakend Nederland alom aanwezige perschef en organisator Berry Withuis. Tijdens het toernooi werd de persdienst uitgebreid met onder anderen Hans Böhm en Joris van den Berg. Laatstgenoemde was lid van de Hilversumse schaakclub De Pion en vader van de latere organisator Jeroen van den Berg.

Hein Donner gaf ter plaatse dagelijks commentaar voor het publiek, Lex Jongsma gaf op tv rondenoverzichten als de AVRO zendtijd had. In november 1975 kreeg het evenement een vervolg, maar in een geheel andere vorm. Hoofdmoot zou een match over twee partijen worden tussen Jan Timman, die dat jaar voor de tweede keer op rij kampioen van Nederland was geworden, en zijn grote voorganger Max Euwe. Door het plotselinge overlijden van Timmans vader werd zijn plaats ingenomen door Genna Sosonko, die zich in 1972 in Nederland had gevestigd. Een waardige vervanger, hij was in 1973 kampioen van Nederland geworden.

Euwe had van tevoren gezegd dat er voor Timman weinig eer te behalen was. Hoe bijzonder zou het zijn als de 23-jarige, die net Neerlands derde grootmeester was geworden, van een man van 74 zou winnen, al was dat dan een oud-wereldkampioen? Hetzelfde gold voor de 32-jarige Sosonko. Hij won de minimatch met 1,5-0,5, maar in sportief opzicht had dat resultaat geen enkele betekenis. Dat was echter niet erg, het was een gezellig tweedaags evenement met tal van nevenactiviteiten.

Het bondsblad sprak van een ‘eersteklas schaakhappening’. De happening werd geopend met een partij tussen de negenjarige Berndine Lindenhovius uit Den Helder, de jongste bezitter van het koningsdiploma, tegen een computer, wat in 1975 heel revolutionair was. De partij eindigde in remise. In de schaduw van Euwe-Sosonko werden er nog drie minimatches gespeeld. De uit Roemenië overgekomen Cathy van der Mije won met 1,5-0,5 van Corry Vreeken, voor haar de sterkste schaakster van Nederland.

De match tussen de twee sterkste jeugdspelers van Nederland, Paul van der Sterren en Roy Dieks, werd door eerstgenoemde met 2-0 gewonnen. Van twee jeugdkampioenen uit jongere categorieën, John van der Wiel en Helmut Cardon, was de eerstgenoemde (de latere grootmeester) met 1,5-0,5 de sterkste. Verder werd er een simultaan gegeven door Rob Hartoch en was er een goed bezocht publiekscommentaar door Hans Bouwmeester en Lex Jongsma.

AVRO-voorzitter Keyzer in het toernooiboek: “Wij als AVRO prijzen ons gelukkig dat wij dit toernooi hebben mogen organiseren. Want, is het geen voorrecht een evenement in huis te hebben gehad, dat ouderen en jongeren zo dicht bij elkaar heeft gebracht als juist dit toernooi?” Het evenement leek een tweejaarlijkse traditie te worden, maar dat kwam er niet van. Wel kwam de AVRO in 1983 in de schaakwereld terug, als sponsor van het Nederlands kampioenschap. Daarover meer in een volgend hoofdstuk.

Johan Hut